“Hỡi người, hãy nhớ mình là bụi tro, một mai mình sẽ trở về bụi tro”, lời ca ấy luôn được cất lên mỗi lần đi vào mùa chay, đặc biệt vào ngày lễ tro. Nhớ mình là cát bụi, là bùn vì con người được Thiên Chúa tác tạo nên theo hình ảnh của Người như sách Sáng Thế thuật lại. Con người một lúc nào đó sẽ nhắm mắt xuôi tay, thân cát bụi sẽ trở về với bụi đất.

Đi vào mùa chay, Giáo hội mời gọi mỗi người tín hữu ý thức thân phận nhỏ nhoi, mỏng dòn nơi bản tính con người của mình, vốn dễ bị tội lỗi thống trị. Nghi thức xức tro chính là nghi thức khai mạc mùa chay. Nó là hành động hữu hiệu và cụ thể để nhắc nhở ta về thân phận và kiếp người nhỏ nhoi mỏng dòn ấy. Để khi cúi đầu nhận lãnh một chút tro trên đầu, chúng ta hiểu rằng: Thân phận này chỉ là bụi tro. Bởi thế, nghi thức xức tro là một nghi thức sám hối đầy ý nghĩa. 

Nếu ta xức tro bằng một ý hướng ngay lành, bằng một tâm hồn thành thật, nghi thức này sẽ giúp ta có được sự khiêm tốn cần thiết, để nhìn nhận một sự thật rất quí giá: xuất phát từ tro bụi, thân phận được hoàn trả cho bụi tro. Chỉ cần một lần xuôi tay nhắm mắt là đủ để tất cả tan biến.

Đồng thời, mùa chay còn giúp ta có đủ thời gian chuẩn bị tâm hồn đón mừng mầu nhiệm Phục Sinh, đón mừng vị Thủ lãnh của ta vượt qua sự chết, sự đau khổ đưa ta vào nguồn sống thật. Thân phận chúng ta, dẫu chỉ là bụi tro, nhưng nhờ Chúa Kitô, thân phận bụi tro không những không mất đi, không tan biến đời đời, mà còn được mặc lấy sự sống vĩnh cửu, sự sống phục sinh huy hoàng của chính Chúa Kitô.

Với hai tâm tình chính của mùa chay : ý thức thân phận của bản thân và chuẩn bị tâm hồn đón mừng mầu nhiệm Phục Sinh như thế, Giáo Hội mời gọi ta ăn năn sám hối, mời gọi ta trở về với Chúa là Cha bằng nỗ lực vượt qua những yếu đuối của bản thân, để đạt đến một sự tự do nội tâm lớn lao hơn, nhờ đó ta có thể lắng nghe tiếng Chúa hầu biến đổi cuộc sống.

Nghi thức xức tro là hành vi tỏ lòng sám hối. Nhưng, nếu xức nhiều tro mà trong lòng không thức tỉnh, không hối cải thì nào có ích gì ! Như vậy, việc xức tro trên đầu không quan trọng cho bằng việc xức tro trong tâm hồn. Xức tro trong tâm hồn để thành thật tỏ lòng thống hối ăn năn. Vậy, ta hãy xức tro trong tâm hồn để thấy rõ thân phận yếu hèn của mình. Hãy xức tro trong tâm hồn để thấy rằng: vì những tham vọng, những ích kỉ, những nhỏ nhen của ta, mà biết bao lần ta làm cho mối quan hệ với tha nhân bị rạn nứt, vẩn đục. Hãy xức tro trong tâm hồn để nhận ra rằng: vì mang thân phận yếu đuối mỏng dòn, dễ bị tội lỗi thống trị, biết bao lần ta đã làm hoen ố thanh danh của Cha ta, là Đấng ngự trên trời. Hãy xức tro trong tâm hồn để nhìn lại bản thân, để thấy xót xa, đau đớn, hối hận vì những lầm lỗi đã trót phạm.

Việc xức tro cũng kèm theo việc thực hành mang tính truyền thống là ăn chay. Đây không phải là việc thực hành mang tính cách bề ngoài, những cử chỉ mang tính nghi thức, nhưng là dấu chỉ hùng hồn của một sự thay đổi cần thiết cho cuộc sống. Việc ăn chay  không phải là một hình thức làm cho qua lần chiếu lệ, nhưng nhằm giúp ta ý thức việc thanh luyện bản thân để gia tăng sức mạnh chiến đấu chống lại sự dữ, thể hiện tinh thần liên đời với tha nhân.

Ăn chay không chỉ là nhịn ăn một hai chén cơm, nhưng việc ăn chay còn muốn nhắc nhở ta hãy biết hãm dẹp thân xác, hãm dẹp những tính hư nết xấu, hãm dẹp những ích kỉ nhỏ nhen làm phiền lòng anh em, làm mất lòng Chúa. Ăn chay không chỉ là một hình thức bên ngoài, mà còn là ăn chay trong tâm hồn. Ăn chay trong tâm hồn là biết nhịn đi những cử chỉ, những lời nói làm buồn lòng anh em; là biết nhường nhịn, tha thứ và làm hòa với anh em. Và, ăn chay trong tâm hồn còn là biết kiềm chế những dục vọng, những ham muốn, những tham lam, những kiêu ngạo… trong ta.

Và, một hành động thiết thực hơn là, hãy chia sẻ cả về tinh thần lẫn vật chất với những ai đang đau khổ, đang trải qua gian nan thử thách, khốn khó. Do đó, việc ăn chay trở thành sự chia sẻ với những người bị loại ra ngoài lề xã hội, những người thiếu thốn. Mùa chay hối thúc chúng ta bày tỏ tình yêu của Đức Kitô theo một cách thực tế cho những anh chị em túng thiếu những nhu cầu cần thiết của cuộc sống, những người đang đau khổ vì đói khát hay bệnh tật, những người đang là nạn nhân của những bất công...

Trên con đường trở về, người Kitô hữu không thể thánh hóa mình bằng những nỗ lực riêng tư, nhưng cần sự trợ lực từ Thiên Chúa, và biết đón nhận với tinh thần khiêm nhượng như tinh thần Hiến Chương Nước Trời. Người Kitô hữu muốn làm đẹp lòng Thiên Chúa phải lắng nghe tiếng Chúa và làm theo Thánh ý Người. Không phải là những hành động hình thức bề ngoài, hay những  lời đầu môi trót lưỡi, nhưng là làm theo Thánh ý của Người và sống trong tình con thảo đối với Người. Để đạt được nước trời, người Kitô hữu phải loại khỏi con người mình những  thói hư tật xấu, những gì không phù hợp và đi ngược lại với ý muốn Thiên Chúa. Mọi hình thức ăn chay, cầu nguyện, hối cải, bố thí, là cần thiết, nhưng phải làm với tinh thần khiêm tốn và tỏa sáng, để mọi người nhìn thấy việc mình làm, nhận ra Thiên Chúa và đến với Người. Mọi hình thức giả hình, phô trương đều bị Thiên Chúa kết án. Những phương thế chay tịnh, bố thí, cầu nguyện, hãm mình sẽ là những nấc thang giá trị giúp người tín hữu lột xác, cải hóa con người, và sống cho Chúa Kitô.

Hôm nay, với nghi thức xức tro khai mạc mùa chay thánh, khai mở cuộc chiến đấu thiêng liêng, Giáo Hội mời gọi mỗi người Kitô hữu ý thức về thân phận mình, đồng thời kêu gọi mọi người hãy hoán cải đời sống để trở về với Thiên Chúa là Cha. Ước gì hành trình hoán cải và lòng trung thành với Thiên Chúa mà chúng ta khởi sự hôm nay, làm cho chúng ta nhận thức rằng: chúng ta là con của một Cha; và tăng cường khát vọng hòa giải, liên đới, hiệp nhất của chúng ta với anh em, với Thiên Chúa.

Xin Thiên Chúa cho chúng con trong mùa chay thánh này, biết ý thức thân phận của mình, và cảm nhận cách sâu xa việc phải làm là được hòa giải với Thiên  Chúa, với chính mình và với anh em.